Má ég segja ykkur hvernig einu barni líður á flótta? Ég sem barn bjó við stríðsástand og var á flótta í sínu eigin landi og hef fullan skilning á börnum sem eru á flótta ásamt foreldrum sínum. Þú ert dæmdur á búa við kvíða sem skapast af óöryggi dag eftir dag. Þú ræður ekki við þig því hver dagur er óvissa en þú þarft samt finna leið að takast á við það. Þannig þú ýtir þessu frá þér og reynir vera sterkur. Þú finnur að þú ert ekki mjög velkominn í nýju samfélagi þar sem þú ert áminntur daglega að þú ert flóttamaður og þú þráir heitara en allt að hlutirnir væru eins og það var einu sinni og eins og er hjá flest öðru fólki útí heimi.
Þú vilt ekki heldur bögga foreldra þína með þínum áhyggjum því þau hafa nóg á sinni könnu og áhyggjur að því hvernig á klæða,fæða og aðallega hvernig eiga þau skapa öryggi fyrir þig í aðstæðum sem þau ráða ekki neitt við og hafa ekki skapað sjálfir. Foreldrarnir reyna sitt besta að reyna skapa öryggi og taka ákvarðanir sem þau telja bestar fyrir þá á þeim tíma til að komast lífs af. Hvernig eiga þau veita börnunum sínum öryggi þegar þeir eru í vonlausri stöðu?
Börnin hugsa og upplifa oft mikið meira en nokkuð manni dettur í hug. Ég hugsaði oft þegar gekk mikið á í stríðinu og t.d. þegar nágrannarnir voru tekið af hermönnum hvenær kemur að okkur? Verður það í dag eða morgun? Hvað ef við verðum tekin? Hvað gerist þá? Hvað ef ég fær ekki hitta vina mína og fjölskyldu lengur? Lífi ég þetta af? Verður mér nauðgað eða verð ég send í fangabúðir?
Foreldrar í mínu tilviki reyndu að koma okkur í öruggt skjól en það hefur bara ekki gengið upp. Okkur var hafnað sem flóttamönnum þegar var komin að landamærum Ungverjalands. Við þurftum að snúa við. Ungverjaland vildi okkur ekki. Þannig við þurftum að snúa við aftur í helvíti á jörðinni. Þá hugsaði ég: „Nú er okkur endalega kálað. Við eigum ekki neitt búið að taka af okkur allt og við eigum þessar fjórar töskur. Eigum ekkert til snúa okkur til.”
Í annari tilraun til að komast af enduðum við í flóttamannabúðum með fleiri hundruðum manna að gista í íþróttasal án vatns og rafmagns. Í þriðji tilraun ég man við sátum úti í 40 stiga hita og foreldrar að reyna að redda okkur húsaskjóli. Þá hugsaði ég: „Já, nú sofum við úti og einhver kemur og skýtur okkur bara.”
Svona gekk þetta í fjögur ár að færa sig milli staða og húsa og upplifa að maður er hvergi velkominn. Ekki heima þar sem við vorum ekki rétta þjóðerni né rettu trúarbragða en ekki heldur á svæði þar sem við vorum réttu þjóðerni og trúarbragða því þarna vorum við flóttamenn. Á hverju kvöldi pældi ég í því hvort við lifum næsta dag af. Hvað þarf eg þola mikið ofbeldi daginn eftir? Koma sprengjur á morgun á leiðinni í skóla, kemur herinn í borgina, verður ráðist á mig, verður pabbi tekinn, verða vinir mínir á lífi en fjölskylda sem ég vissi ekki hvar hún var stödd á flóttanum, verða nágranni drepinn, fáum við borða og og og…svona gekk þetta dögum og mánuðum saman. Það er svo margt sem ég hugsaði inni sjálfri mér og kveið fyrir….
Ég t.d. sagði foreldrum mínum aldrei að ég hef verið virkilega fyrir miklu einelti í skóla þegar við vorum á flótta vegna þess að þau áttu nóg á sinni könnu að útvega okkur mat sem var ekki auðvelt í stríðsástandi. Ég sagði aldrei frá því að strákarnir voru farin að áreita mér því ég var „öðruvísi” bæði hafði ég aðra trú og þjóðerni og síðan sem flóttamaður. Ég sagði aldrei frá því að mig langaði í skó sem voru ekki með götum á eða kvartaði yfir því að ég labbaði heim úr skólanum (30 mín ganga) með blóðuga fætur því skórnir sem ég fékk frá Rauða krossinum pössuðu ekki. Ég þurfti kannski ekki segja neitt því ég er viss um að foreldrar mínir vissu þetta allt saman en gátu svo sem lítið gert í því. Enginn vinna var í boði í slíku ástandi og þá voru heldur engin peningar til staðar.
Mér dreymdi oft og lét mig oft dreyma um (á þessum tíma) að komast í burtu frá þessu ömurlega ástandi og búa á stað þar sem ég þurfti ekki hafa áhyggjur og af hverju eitthvert land vildi ekki taka við okkur. Skildi þetta ekki þá og á mjög erfitt að skilja þetta í dag einnig.
Síðan fáum við gullna tækifæri að komast til Íslands (ekki sem flóttamenn og ætla leyfa mér að segja – sem betur fer). Við vorum þau heppnu! Við vorum að springa úr gleði. Okkur var alveg sama að þurfa vinna í fiski og fá lágmarkslaun, oft á tíðum ekki einni sinni það, búa út á landi og eiga ekki bíl og að það snjóaði marga metra snjó- liggur við – alla daga ársins hring.
Okkur var alveg sama því við vorum örugg og gátum keypt í matinn og áttum húsnæði sem við gátum borgað sjálf af því við vorum í vinnu. Heitt vatn og rennandi vatn almennt, rafmagn og sjónvarp voru auka lúxus sem við fögnuðum mikið.
Áhyggjurnar voru lengi að hverfa og það tók mig nú örugglega fjögur ár að átta mig að ég bjó ekki í stríðsástandi lengur og að ég er frjáls. Ég mátti ferðast út um allt og ég hafði minn rétt. Kvíðinn hvarf ekki, hann var háður mér alla ævi síðan ég var krakki. Sem krakki þróaði ég þennan kvíða í því ástandi sem ég bjó og ennþá daginn í dag sem fullorðin manneskja þarf ég díla við hann.
Ég fór 29 ára gömul og leitaði mér fyrst hjálpar við kvíða því ég ýtti þetta alltaf í burtu og hélt öll þessi ár að maður verður að vera sterkur og harka þetta að sér. Þetta var normið í stríðinu og ég naði ekki breyta því án sérfræðihjálpar þó ég var komin til Íslands í öruggt umhverfi.
Á þeim tíma sem ég var barn var bara ekkert tími til að vera með aumingjaskap og valda foreldrum áhyggjum. Við þurftum komast af lifandi. Þetta var eina markmið okkar. Eðlilegast fannst mér að þurfa vera kvíðin fyrir öllu. Óvissa var verst (enn daginn í dag þoli ég ekki óvissu og get brugðist mjög illa og harkalega við því).
Loksins þegar ég kom yfir þrítugt náði ég utan um þetta. Þetta var ekki normið og ekki eðlilegt að þurfa alltaf vera kvíðin. Ég var búin að þróa með mér meðvirkni, samviskubit,fullkomnunaráráttu og guð má vita hvað. Fyrst þá greindis ég með áfallastreituröskun og alvarlegan kvíða. Ekki fyrir en ég var farin hafa áhyggjur að börnin mín vöru að deyja og gekk eins og brjálæðingur um húsið og alltaf tékka á þeim sem ég áttaði mig á því að ég þarf gera eitthvað í þessu.
Besta í þessu öllu sem betur fer er að ég fékk tækifæri á Íslandi og nýtti mér það. Ég er á mjög góðum stað í lífinu í dag þökk sé þessu tækifæri sem mér var gefið. Ég vann úr mínu málum en kvíði er því miður ennþá til staðar. Ekki í eins alvarlegu og miklu magni og áður en hann er samt til staðar. Ég bara ræð mikið betur við hann. Sálfræðiaðstoð til þriggja ára kom mér á betri stað í lífinu.
Við eigum ekki senda börn og foreldra þeirra úr landi sem eru leita að öryggi og þannig stefna lífi þeira í hættu. Það er ekkert betra en að vera öruggur. Þeir sem hafa ekki upplifað slíkt geta átt erfitt að skilja það hversu mikilvægt það er. Ef þú ert ekki öruggur þá býrð þú við mikið skert lífsgæði. Flótti úr heimalandi er ekki gerður sér til skemmtunar og hvað þá með börn. Þegar foreldrar ákveða það þá er það gert sem neyðarúrræði því það er ekkert annað í stöðunni nema reyna lifa af. Fyrir utan það erum við einfaldlega brjóta Barnasáttmála ef við stefnum heilsu og líðan barna í hættu og er önnur ástæða af hverju við eigum ekki senda börn á flótta í óöruggt umhverfi.
Okkur ber skylda að skipta okkur af og hjálpa. Punktur. Við búum í landi sem getur gert svo margt gott og miklu meira en við gerum. Við þurfum stjórn sem þori og láta sér mannauð annara varða.
Spáið nú ef börn á flótta sem koma til Íslands fá tækifæri að búa hér í öruggu umhverfi? Þau myndu finna fyrir öryggi sem myndi klárlega koma í vegg fyrir meiri kvíða og jafnvel að þróa með alvarlegra andlegt ástand. Við myndum fá einstaklinga sem vilja búa hér og stofna fjölskyldur. Haldið þið að þau myndu sitja aðgerðalaus þessi börn sem myndu fá tækifæri? Ó nei, þeir þrái ekki neitt heitara en gefa til baka um leið og gefst tækifæri til þess.
Kveðja – ein sem getur sett sig í spor barna og foreldra á flótta.
Getur þú það?
-Jasmina Crnac
