HPV-veiran (Human Papilloma Virus) er aðalorsök forstigsbreytinga- og krabbameins í leghálsi. Veiran er mjög algeng og er talið að um 80% kvenna smitist af henni einhvern tímann á ævinni. Veiran smitast við kynmök og er einkum algeng hjá ungu fólki sem lifir virku kynlífi.

HPV-veiran hefur meir en 100 undirtegundir. Um það bil 40 þeirra geta valdið sýkingum í kynfærum bæði karla og kvenna og þar af eru 15–17 stofnar sem tengjast krabbameini. Sýking af völdum ákveðinna tegunda veirunnar getur valdið forstigsbreytingum í leghálsi og leghálskrabbameini. Þessar sömu tegundir geta einnig valdið sýkingum í öðrum líffærum sem geta þróast yfir í krabbamein, s.s. í endaþarmi, leggöngum og í ytri kynfærum bæði kvenna og karla, en einnig getur veiran valdið krabbameini í hálsi og berkjum og smitast þá við munnmök.

Í flestum tilvikum eyðir ónæmiskerfi líkamans veirunni en hjá minnihluta kvenna getur sýkingin orðið viðvarandi. Við það eykst mjög hætta á alvarlegum forstigsbreytingum og krabbameini í leghálsi. Mikilvægt er að bólusetja stúlkur áður en þær hefja kynlíf, en meðalaldur íslenskra stúlkna þegar þær eiga fyrstu kynmök sín er 15,6 ár.

Faraldsfræði

Leghálskrabbamein er næstalgengasta krabbameinið hjá konum um heim allan. Á Íslandi greinast árlega um 1700 konur með forstigsbreytingar í leghálsi og 14–17 konur með leghálskrabbamein. Meðalaldur kvenna með forstigsbreytingar er um 30 ár og kvenna með leghálskrabbamein um 45 ár og lifa um 80% þeirra síðarnefndu í fimm ár eða lengur frá greiningu.

Aukin hætta á HPV-smiti stúlkna tengist:

• Ungum aldri þeirra þegar þær eiga sín fyrstu kynmök
• Fjölda þeirra sem stúlkur/konur eiga kynmök við
• Reykingum
• Öðru kynsmiti, svo sem klamydíu-smiti
• Veikluðu ónæmiskerfi

Einkenni

Tíminn frá smiti þar til krabbamein myndast getur verið mislangur, allt frá nokkrum vikum upp í marga mánuði eða jafnvel mörg ár. Sýkingar af völdum veirunnar geta verið þrálátar en í langflestum tilfellum eyðir ónæmiskerfi líkamans þeim án nokkurra afleiðinga. Hins vegar aukast líkur á forstigsbreytingum og síðar krabbameini í leghálsi ef sýking af völdum krabbameinsvaldandi tegunda veirunnar er viðvarandi og ekkert er að gert.

Forstigsbreytingar í leghálsi valda ekki augljósum einkennum um sýkingu en hafi breytingarnar þróast yfir í krabbamein geta komið fram einkenni eins og:

• Blæðing úr leggöngum eftir samfarir
• Óeðlileg útferð úr leggöngum
• Verkir í kynfærum

Þessi einkenni eru ekki bara bundin við leghálskrabbamein. Sýkingar af öðrum orsökum geta valdið samskonar einkennum. Verði þessara einkenna vart er nauðsynlegt að leita til læknis þrátt fyrir að síðasta leghálsstrok kunni að hafa verið eðlilegt.

Meðferð

Engin meðferð er til við HPV-sýkingum en hægt er að greina forstigsbreytingar krabbameins með frumustroki frá leghálsi. Ef forstigsbreytingarnar eru vægar er fylgst með þróun þeirra og hvort ónæmiskerfi líkamans vinnur á sýkingunni. Það er gert með reglulegri læknisskoðun þar sem tekið er frumustrok frá leghálsi sem er sent frumurannsóknarstofu Krabbameinsfélagsins til nánari skoðunar undir smásjá.

Alvarlegar og/eða þrálátar forstigsbreytingar eru meðhöndlaðar með keiluskurði en hafi krabbamein þegar myndast er þremur meginaðferðum beitt, þ.e. skurðaðgerð, geislum og krabbameinslyfjameðferð.

Bóluefnin

Á markaði eru tvö bóluefni gegn þeim tveimur tegundum HPV-veirunnar (HPV-16/18) sem einkum valda leghálskrabbameini. Bóluefnin eru Cervarix® og Gardasil® . Síðarnefnda bóluefnið inniheldur að auki mótefnavaka gegn þeim tegundum veirunnar (HPV-6/11) sem valda kynfæravörtum (sjá nánar hér og hér).

HPV-bóluefnin verja ekki gegn öllum stofnum veirunnar sem geta valdið leghálskrabbameini en með bólusetningu má koma í veg fyrir allt að 70% krabbameinstilfella. Ekki er hægt að fullyrða með vissu í hve langan tíma áhrif bóluefnisins vara en allt bendir til að sá tími sé mörg ár, hugsanlega ævilangt.

Bólusetning

Í samræmi við samþykkt Alþingis frá því í lok árs 2010 munu heilbrigðisyfirvöld hefja bólusetningar gegn HPV-veirunni haustið 2011. Byrjað verður á að bólusetja stúlkur fæddar 1998 og 1999 en í framtíðinni miðast bólusetningin eingöngu við 12 ára stúlkur og verður HPV-bólusetningin þar með hluti af almennri bólusetningu barna.

Bólusetningin er fyrst og fremst fyrirbyggjandi en læknar ekki sjúkdóma sem orsakast af HPV-sýkingum. Bóluefnið er gefið í þremur sprautum á 6 mánaða tímabili. Best er að gefa sprautu númer tvö tveimur mánuðum eftir þá fyrstu og þriðju sprautuna fjórum mánuðum síðar. Til að fá sem mesta vörn er mikilvægt að stúlkurnar fái allar þrjár sprauturnar innan árs.

Eldri stúlkur eiga kost á að fá bóluefnið gegn lyfseðli og með því að greiða fyrir það.